Một trong những yếu tố chung của những học sinh giỏi trong lớp là khả năng tự giác trong việc học tập sau giờ lên lớp. Phần lớn trẻ đều có thể tự hoàn thành bài tập về nhà một cách chủ động, có ý thức cao trong việc học.
Trẻ em đi học thường được tiếp cận với cùng một phương pháp giảng dạy. Tuy nhiên, thời gian sau giờ học lại đóng vai trò quan trọng trong việc tự khám phá và phát triển của trẻ. Nhiều phụ huynh hy vọng rằng, con họ sẽ thể hiện tính tự giác cao trong khoảng thời gian này. Dù là hoàn thành bài tập, đọc sách hay tham gia các hoạt động sở thích, trẻ đều có thể thực hiện một cách có trật tự và hiệu quả.
Để đạt được mục tiêu phát triển toàn diện cho trẻ, vai trò của cha mẹ là vô cùng quan trọng. Một trong những yếu tố cần thiết là cha mẹ cần biết “im lặng” vào những thời điểm thích hợp, tạo điều kiện cho trẻ có đủ không gian để thử nghiệm, mắc lỗi và phát triển.
1. Ít chỉ dẫn trực tiếp, khuyến khích trẻ khám phá nhiều hơn
Minh Minh là một học sinh lớp 4, cậu bé thường xuyên nhận được sự hỗ trợ từ mẹ sau mỗi buổi học. Mẹ cậu không chỉ hỏi về tình hình bài tập mà còn hướng dẫn cụ thể cho cậu biết nên làm gì trước, làm gì sau.
Tuy nhiên, việc này đã khiến cậu trở nên phụ thuộc vào sự chỉ dẫn của mẹ. Mỗi khi mẹ không có mặt, cậu cảm thấy lúng túng, thậm chí gặp khó khăn trong việc làm các bài tập đơn giản, thường phải xác nhận nhiều lần trước khi thực hiện.
Cho đến một ngày, người mẹ quyết định thay đổi chiến lược, không còn quyết định việc làm bài tập của Minh Minh nữa, mà thay vào đó là khuyến khích cậu tự lập kế hoạch và đưa ra phản hồi sau khi hoàn thành.
Ban đầu, Minh Minh hơi bối rối nhưng sau vài tuần, cậu bắt đầu dần dần tìm ra nhịp học phù hợp với bản thân, tính tự giác rõ rệt tăng lên.
Mặc dù việc chỉ dẫn trực tiếp có thể mang lại hiệu quả tức thì, nhưng thực tế lại hạn chế cơ hội tự khám phá của trẻ. Khi được tự do thử nghiệm trong một môi trường an toàn, trẻ sẽ học cách đánh giá mức độ ưu tiên của các nhiệm vụ và điều chỉnh chiến lược để đối phó với những thách thức mà chúng gặp phải.
2. Tránh chỉ trích quá mức, nuôi dưỡng tâm lý tích cực ở trẻ
Tiểu Ly, một cô bé đam mê hội họa, luôn dành thời gian sau giờ học để thỏa sức sáng tạo với những bức tranh đầy màu sắc. Tuy nhiên, cha mẹ cô bé thường chỉ trích tác phẩm của con gái mình hơn là khen ngợi, họ thường chỉ ra những điểm chưa hoàn thiện và bảo cô bé nên tập trung vào việc học nhiều hơn.
Dần dần, sự chê bai này đã khiến Tiểu Ly mất đi niềm đam mê với hội họa, cô bé bắt đầu tránh xa những hoạt động sáng tạo và trở nên tiêu cực trong học tập.
Cho đến một lần tình cờ, Tiểu Ly tham gia một triển lãm tranh trẻ em và nhận được sự công nhận từ giáo viên và bạn học, cha mẹ cô bé mới nhận ra rằng những chỉ trích trước đó có thể đã quá nghiêm khắc. Sau đó, họ bắt đầu cố gắng nhìn nhận tác phẩm của con gái mình bằng con mắt trân trọng và khuyến khích cô bé tiếp tục theo đuổi sở thích của mình.
Sự tự tin của Tiểu Ly dần dần được phục hồi, không chỉ trình độ vẽ của cô bé được nâng cao mà trong học tập cũng trở nên tích cực hơn.
Việc chỉ trích quá mức có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý và cảm giác tự nhận thức của trẻ. Điều này có thể khiến trẻ cảm thấy sợ hãi khi thử nghiệm những điều mới, từ đó cản trở sự phát triển khả năng tự giác của chúng.
Mỗi đứa trẻ đều có tài năng và nhịp độ phát triển khác nhau. Cha mẹ cần học cách khen ngợi những điểm mạnh của con mình, đồng thời sử dụng ngôn ngữ tích cực để giúp trẻ nhận ra và khắc phục những thiếu sót của bản thân.
3. Giảm thiểu câu hỏi không hiệu quả, khơi dậy động lực bên trong
Tiểu Cương đang học trung học cơ sở, mỗi ngày sau khi đi học về, mẹ cậu liên tục hỏi về tình hình học tập trong ngày, từ kết quả học trên lớp đến mức độ hoàn thành bài tập, không có gì là không hỏi.
Tiểu Cương cảm thấy áp lực rất lớn, cảm giác như từng bước đi của mình đều bị giám sát, dần dần mất đi động lực học tập bên trong.
Sau đó, mẹ cậu nhận ra rằng sự chú ý quá mức của mình có thể phản tác dụng, vì vậy cô quyết định thay đổi chiến lược, không còn hỏi thường xuyên về tình hình học tập cụ thể của con trai nữa, mà mỗi tuần tổ chức một “buổi chia sẻ gia đình”, để cậu bé tự tổng kết những điều học được trong tuần.
Sự thay đổi này khiến Tiểu Cương cảm thấy được tin tưởng, cậu bắt đầu chủ động lên kế hoạch cho việc học của mình, hiệu suất và chất lượng học tập đều có sự cải thiện đáng kể.
Những câu hỏi không hiệu quả thường xuyên sẽ khiến trẻ cảm thấy bị giám sát và áp lực, từ đó kìm hãm động lực học tập bên trong của chúng.
Cha mẹ nên tin tưởng vào khả năng của trẻ trong việc quản lý việc học và cuộc sống của mình. Việc thiết lập cơ chế phản hồi định kỳ không chỉ giúp trẻ cảm thấy được tôn trọng mà còn khuyến khích trẻ học cách tự phản ánh và tổng kết. Động lực từ bên trong chính là yếu tố then chốt để hình thành tính tự giác bền vững ở trẻ.
