Hồ nước từ lâu đã trở thành một phần quan trọng của hệ sinh thái tự nhiên, không chỉ cung cấp nước mà còn duy trì sự sống cho nhiều loài sinh vật. Tuy nhiên, bạn đã bao giờ thắc mắc tại sao nước trong các hồ lớn không bị ngấm hết xuống đất, đặc biệt khi đáy hồ tiếp xúc trực tiếp với lòng đất?
Một điều chắc chắn là các hồ nước luôn có một phần nước thấm xuống lòng đất. Tuy nhiên, hiện tượng này thường không được chú ý vì lượng nước bị mất sẽ nhanh chóng được bù đắp nhờ những cơn mưa. Hơn nữa, tốc độ thấm nước thường khá chậm, dường như có một lớp “lá chắn” tự nhiên ngăn nước bị hút hết, giúp các hồ tồn tại hàng trăm năm mà không bị rút cạn.
Điều này không hề khó lý giải như nhiều người nghĩ. Hãy thử tưởng tượng bạn đặt một phiến đá lên mặt đất và tưới nước lên đó. Nước sẽ không thấm qua phiến đá mà chỉ tràn ra xung quanh. Điều tương tự cũng xảy ra đối với các hồ nước: đáy hồ thường có lớp tích tụ các tảng đá và khoáng chất, tạo thành một hàng rào tự nhiên ngăn nước thấm xuống.
Cụ thể hơn, đáy của nhiều hồ chứa lớp đá tích tụ dày đặc, khiến nước khó lọt qua vì giữa các tảng đá có rất ít khoảng trống. Lớp đáy này hoạt động như một lớp ngăn cách tự nhiên giữa nước và đất, hạn chế quá trình thẩm thấu. Đây chính là lý do các hồ lớn có thể duy trì lượng nước ổn định qua hàng thế kỷ.
Ngay cả khi tồn tại một số khoảng trống nhỏ trong lớp đáy, các hồ vẫn có cơ chế tự bít kín qua thời gian. Nhiều hồ tích tụ trầm tích như cát, phù sa và đất sét – những vật liệu này dần lấp đầy các lỗ trống. Theo thời gian, đáy hồ tự “tiến hóa” để trở thành một lớp chắn nước hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, nước trong hồ không chỉ thoát qua đáy mà còn bốc hơi lên không trung, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nắng nóng. Trên thực tế, sự thất thoát nước qua quá trình bay hơi thường lớn hơn nhiều so với qua lòng đất. Quá trình này xảy ra khi ánh nắng mặt trời làm nóng bề mặt hồ, khiến nước chuyển từ thể lỏng sang thể khí và bốc lên.
Mặc dù vậy, trong tự nhiên, nước bốc hơi không hẳn là mất đi. Chu trình tuần hoàn nước – một hiện tượng hóa sinh học – giúp lượng nước bốc hơi được bù lại thông qua lượng mưa. Chu trình này diễn ra liên tục: nước bốc hơi tạo thành mây, sau đó mây ngưng tụ thành mưa và quay trở lại mặt đất. Đây chính là cách các hồ nước tự cân bằng và duy trì lượng nước ổn định.
Tuy nhiên, một nghiên cứu được công bố vào tháng 5 năm 2023 lại đưa ra những cảnh báo đáng lo ngại. Theo nghiên cứu này, hơn một nửa số hồ lớn trên thế giới, bao gồm cả hồ tự nhiên và nhân tạo, đang cạn kiệt. Nguyên nhân chính được xác định là hoạt động tiêu thụ nước quá mức của con người, như việc khai thác nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt, cùng với sự nóng lên toàn cầu. Biến đổi khí hậu làm tăng nhiệt độ trung bình của Trái Đất, dẫn đến lượng nước bốc hơi từ các hồ cũng tăng theo.
Vì vậy, dù các hồ nước để lâu không dễ dàng bị ngấm hết xuống lòng đất, nguy cơ thất thoát nước do bay hơi ngày càng trở nên nghiêm trọng. Đây là vấn đề không chỉ ảnh hưởng đến hệ sinh thái mà còn tác động đến nguồn nước ngọt – tài nguyên thiết yếu cho con người.
